Dementie en ziekte van Alzheimer

TWEE BELANGRIJKE DISCLAIMERS:

Deze webpagina is alleen bedoeld als kennismaking. Ik ben geen dokter. Als je zelf met ziekte en handicap te maken krijgt, ga dan te rade bij een arts.
Ik doe mijn best om mijn informatie uit betrouwbare bronnen te halen. Niettegenstaande is het altijd mogelijk dat er ergens een fout insluipt. Als je een fout vindt, mag je mij dat steeds laten weten.

Wat is dementie? Wat is de ziekte van Alzheimer?

Dementie is een (meestal geleidelijke) achteruitgang van de verstandelijke vermogens door een lichamelijke oorzaak. Zo'n 20% van de mensen krijgt uiteindelijk één of andere vorm van dementie. Meestal verloopt het dementieproces traag - in een periode van jaren; soms verloopt het vlugger (bij jongeren en vasculaire dementie; zie verder).

De ziekte van Alzheimer is de vaakst voorkomende vorm van dementie: wie Alzheimer heeft wordt dement, maar niet alle dementie is Alzheimer. Alzheimer is uiteindelijk dodelijk. Ongeveer 70 % van de mensen met dementie heeft Alzheimer.

Mechanisme - wat gebeurt er precies bij Alzheimer?

Tegenwoordig worden vier "mechanismen" erkend:

opeenstapelingen van het Amyloid-eiwit (zogenaamde plaques) tasten hersencellen en de verbindingen ertussen, aan.
aantasting van de cellen door kluwens (tangles) van Tau-eiwitten
speciale cellen (gliacellen). Deze cellen breken Amyloid-eiwitten af, maar worden bij wijze van spreken wat té ijverig.
Een falende Bloed-Hersenbarrière: deze "grens" voert Amyloid-eiwitten af van de hersenen naar het bloed. Als deze "muur" niet goed werkt, kunnen de eiwitten zich ophopen in de hersenen.

Gevolgen en symptomen

Kenmerkend is de achteruitgang van het geheugen: de patiënt vergeet steeds meer dingen. Het kortetermijngeheugen wordt het eerst aangetast: een dementie-patiënt kan perfect weten wat er dertig jaar geleden gebeurd is, maar herinnert zich geen gebeurtenissen van vijf minuten geleden. De ziekte begint met schijnbaar onbetekenende vergeetachtigheid. De achteruitgang van het geheugen wordt steeds erger: de patiënt herkent uiteindelijk zijn/haar familieleden of vrienden niet meer, kan het taalvermogen kwijtgeraken (met een geleerd woord noemt men dit afrasie - hij/zij vergeet als het ware hoe je moet praten of lezen), en kan speciale handelingen niet meer (zgn apraxie, bijvoorbeeld: veters strikken). De ziekte kan ontsporen in ongepast gedrag en psychotische verschijnselen (wanen en/of hallucinaties). Het syndroom van Godot komt dikwijls voor.
Typisch is ook dat de patiënt geen besef heeft van zijn/haar vergeetachtigheid.

Misschien is het duidelijker met een praktijkvoorbeeld. Ik heb een groottante gehad met Alzheimer. In den beginne vergat ze dingen uit het onmiddellijke verleden: als ze in de winkel stond, herinnerde ze zich niet meer of ze betaald had of niet (en sommige winkeliers lieten haar dan twee keer betalen!). Een andere keer stond ze met een paar schoenen ter herstelling bij een winkel waar ooit een schoenmaker was... enkele tientallen jaren geleden. Uiteindelijk kon ze niet meer alleen naar de winkel, omdat ze dan vergat waar ze woonde en niet meer naar huis terugging.
De ziekte veranderde ook haar karakter. Vroeger was ze heel vriendelijk en behulpzaam, maar hoe zieker ze werd, hoe minder ze deed en hoe meer paranoïde ze werd. Ze werd ook steeds bozer, en dacht steeds dat anderen haar geld gestolen hadden, dat haar man haar bedroog en mompelde dikwijls over "de smeerlappen". Het werd steeds moeilijker om haar mee op familiebezoek te krijgen, en om haar hoofdhaar te wassen, want dat wou ze niet meer laten gebeuren. Als we haar toch in de badkamer kregen en het water over haar hoofd goten, was een hele tirade van scheldwoorden ons deel.
Sommigen van mijn verre familieleden waren dement. Ik heb verhalen gehoord over iemand die, als hij voorbij een spiegel liep, met zijn spiegelbeeld een praatje begon te maken. Een andere persoon deed zijn behoefte op straat, waar iedereen bij was.

Elke persoon met dementie is anders; de ziekte verloopt bij iedere patiënt verschillend.

Andere vormen van dementie

Frontotemporale dementie, ook bekend als de ziekte van Pick (al is dit niet helemaal hetzelfde), ontstaat door beschadiging van de voorkant van de hersenen en begint vrij vroeg: tussen de leeftijd van 40 en 50 jaar. Deze dementie blijkt soms een erfelijke oorzaak te hebben.
Vasculaire dementie ontstaat door slechte bloedcirculatie in de hersenen: de zenuwcellen sterven af omdat het bloed hen niet meer bereikt, door een beroerte bijvoorbeeld. Deze vorm van dementie kan dan ook plotseling ontstaan in tegenstelling tot andere vormen, die geleidelijker verschijnen. Ongeveer 1 op 6 dementiegevallen is vasculair.
Een opvallend kenmerk van Lewy body dementie is dat de dementie in golven verloopt: de ene dag weinig dementie, de andere dag juist veel meer. Hierbij treden dikwijls Parkinson-achtige symptomen op: bewegingsstoornissen en trillen. De patiënt kan ook visueel gaan hallucineren, en heeft dikwijls veel last van bijwerkingen van antipsychotica (medicatie tegen hallucinaties).
Er bestaan nog vele andere vormen van dementie; deze komen echter niet zo vaak voor.

Oorzaken

Bij ongeveer 20 % van de mensen bij wie Alzheimer op jongere leeftijd begint (voor hun 65ste levensjaar) is er een erfelijke oorzaak aan te wijzen.

Vele eigenschappen van ons lichaam zitten in iedere lichaamscel, onder de vorm van genen. Deze genen liggen netjes gegroepeerd op strucuren die we chromosomen noemen. Een gewone lichaamscel heeft 23 paar chromosomen (biologen hebben ze genummerd): bij ieder paar is één chromosoom afkomstig van de moeder, en één chromosoom van de vader. Voor meer informatie over genen en Handicap lees je best deze pagina.

Genen voor Alzheimer werden gevonden op de chromosomen 1, 14 en 21 (en waarschijnlijk bestaan er nog meer, die nog niet ontdekt werden). Deze "afwijking" erft dominant over, wat in verstaanbaar Nederlands betekent dat één "slecht" gen genoeg is om de stoornis te krijgen.

Genen voor Alzheimer liggen op de chromosomen 1, 14 of 21. — **Bij erfelijke Alzheimer zijn genetische afwijkingen op de chromosomen 1, 14 of 21 bekend.**

Soms hebben ook Frontotemporele Dementie en de Ziekte van Creutzfeldt-Jakob (zie verder) een erfelijke oorzaak. Hierbij zijn afwijkende genen bekend op de chromosomen 17 en 20.

Soms zijn genen op de chromosomen 17 of 20 de oorzaak. — **Afwijkende genen op chromosomen 17 en 20 kunnen bepaalde vormen van Dementie veroorzaken.**

Andere risicofactoren voor dementie zijn in de eerste plaats een hoge leeftijd en verder nog te weinig beweging, weinig nieuwe dingen leren, roken, hoge bloeddruk, overgewicht, te veel alcohol, verhoogde cholesterol, en eenzaamheid. Dementie komt ook weleens voor bij andere ziektes: ziekte van Parkinson, ziekte van Creutzfeldt-Jakob, suikerziekte, ... Dementie kan ook veroorzaakt worden door hersenschade bij ongevallen.

Het verschrikkelijke dementieproces

Ik hoef je niet te vertellen dat dementie geen pretje is, voor de persoon die er aan lijdt én voor de omgeving. Deze laatsten zien de dementerende langzaam maar zeker aftakelen, en moeten de persoon in kwestie steeds meer helpen en begeleiden voor gewone dagdagelijkse dingen. Dit legt een zware last op de betrokkenen. Veel mensen met dementie moeten uiteindelijk naar een instelling, omdat de zorg voor hen te omvangrijk geworden is.

Hoe worden mensen met dementie geholpen?

Dementie en Alzheimer zijn helaas (nog) niet te genezen. Er bestaat wel medicatie die het proces vertraagt. Andere medicatie is beschikbaar voor psychotische wanen, depressie, ... die soms met dementie voorkomen.
Dementerenden zijn vaak gebaat met creatieve therapie: tekenen en schilderen, boetseren, muziek,... ook al is hun geheugen deels verdwenen, ze kunnen nog genieten van het plezier van iets te maken. Ook prikkelarme ruimtes (zgn. snoezelruimtes) kunnen rust brengen.

Meer op deze links

Voor Vlaanderen is er het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen op https://www.dementie.be, met info over verschillende thema's en zelfs een heuse FAQ-lijst.
Eveneens in Vlaanderen vind je de Mensen van Alzheimer Liga Vlaanderen op https://www.alzheimerliga.be/nl, met informatie en ondersteuning voor Mensen met Dementie en/of Alzheimer.
Op de site van Alzheimer Nederland vind je tonnen aan informatie over verschillende vormen van dementie, plus praktische tips over de juridische kant, omgaan met dementie, ... hun website: http://www.alzheimer-nederland.nl.

Terug naar de lijst met Handicaps