Deze webpagina is alleen bedoeld als kennismaking. Ik ben geen dokter. Als je zelf met ziekte en handicap te maken krijgt, ga dan te rade bij een arts.
Ik doe mijn best om mijn informatie uit betrouwbare bronnen te halen. Niettegenstaande is het altijd mogelijk dat er ergens een fout insluipt. Als je een fout vindt, mag je mij dat steeds laten weten.
De stoornis
Kleurenblindheid of daltonisme is de verzamelnaam voor diverse visuele stoornissen, waarbij één of meerdere kleuren niet gezien of van elkaar onderscheiden kunnen worden. Rood/groen-kleurenblindheid komt voor bij 8% van de mannen, en 0,5% bij vrouwen. Geel/blauw-kleurenblindheid is zeer zeldzaam, en komt voor bij 0,007 tot 0,008 % van de bevolking.
Het mechanisme
In onze ogen liggen twee soorten lichtgevoelige cellen, die visuele prikkels opvangen en ze naar de hersenen sturen: de staafjes en de kegeltjes. De staafjes kunnen geen kleuren onderscheiden, maar zijn wel heel goed in het onderscheiden van licht en donker.
Het zijn de kegeltjes waarmee we kleuren kunnen onderscheiden. Er zijn drie verschillende soorten kegeltjes: kegeltjes waarmee we rood licht opvangen, kegeltjes die groen licht opvangen en kegeltjes die blauw licht opvangen.
Als de werking van de kegeltjes verstoord is, of een bepaalde soort kegeltjes ontbreekt, ontstaat daltonisme.
Verschillende soorten kleurenblindheid
Afhankelijk van de soort kegeltjes die aangetast is, onderscheidt men diverse vormen van daltonisme:
Afwijkingen aan één soort kegeltjes (Dichromatopsie). Naargelang de soort onderscheidt men Protanopie (rode kegeltjes verstoord), Deuteranopie (groen) en Tritanopie (blauw). De bekende rood/groene kleurenblindheid is Protanopie of Deuteranopie; geel-blauw daltonisme is Tritanopie.
Afwijkingen aan twee soorten kegeltjes (Monochromatopsie). Hier zijn er ook drie soorten, die men aanduidt als Rode monochromatopsie (groene en blauwe kegeltjes verstoord), Groene monochromatopsie (rode en blauwe kegeltjes verstoord) en Blauwe monochromatopsie (rode en groene kegeltjes verstoord).
Totale kleurenblindheid (Achromatopsie), waarbij de patiënt alleen wit, zwart en grijs kan zien.
Tenslotte is er nog Anomale Trichromatopsie: de kleuren worden gezien, maar "verkleurd". Ook hier onderscheidt men weer drie soorten, naargelang de kegeltjes die aangetast zijn: Protanomalie (rood), Deuteranomalie (groen) en Tritanomalie.
Oorzaken
Kleurenblindheid kan verschillende oorzaken hebben: het wordt bijvoorbeeld gelinkt aan diabetes of Multiple Sclerose.
Van twee vormen van daltonisme is een erfelijke oorzaak bekend. Eerst een beetje biologie: de eigenschappen van ons lichaam liggen gecodeerd in onze genen. Deze liggen op hun beurt op structuren die bekend zijn als chromosomen. 23 paren van chromosomen per cel, om precies te zijn: van elk paar is één chromosoom afkomstig van de vader, en één afkomstig van de moeder. Voor meer informatie over genen en chromosomen lees je best de pagina over genetische oorzaken van stoornissen en handicaps.
Het 23ste chromosomenpaar is speciaal: het bepaalt namelijk ons geslacht. Naargelang hun vorm onderscheidt men een X- en een Y-chromosoom. De combinatie XX is vrouwelijk; XY is mannelijk.
Rood/groene kleurenblindheid
De genen die deze vorm van daltonisme veroorzaken (Protanopie en Deuteranopie), liggen allebei op het X-chromosoom. Vrouwen hebben twee X-chromosomen waarvan er meestal maar één een "slecht" gen bevat. Het "gezonde" X-chromosoom compenseert het andere, en de dame in kwestie is niet kleurenblind. Ze kan het slechte gen echter wel doorgeven; deze vrouw noemt men een draagster. (Sommige vrouwen hebben het slechte gen op beide X-chromosomen; in dat geval zijn ze kleurenblind).
Mannen hebben slechts één X-chromosoom, en zonder een tweede compenserend X-chromosoom worden ze ook kleurenblind als hun X-chromosoom een ongezond gen bevat. Vandaar dat de cijfers voor deze soort kleurenblindheid bij mannen veel hoger zijn dan die voor vrouwen.
De 46 chromosomen. Het X-chromosoom bevat genen voor rood/groene kleurenblindheid.
De overerving gebeurt dan op deze manieren:
Is de vader kleurenblind, maar de moeder gezond (dus ook geen draagster), dan zijn alle zonen gezond maar alle dochters draagster.
Is de vader kleurenblind en de moeder draagster, dan is er een kans van 50 % dat de dochter draagster is, en 50 % kans dat de dochter twee slechte genen meekrijgt (en dus ook kleurenblind wordt).
Als de moeder tenslotte draagster is en de vader gezond, dan heeft een dochter 50 % kans om volledig gezond te zijn en 50 % kans om draagster te zijn. De zonen hebben 50 % kans om gezond te zijn en 50 % kans om kleurenblind te worden.
Blauw/gele kleurenblindheid
Bij deze vorm van daltonisme heeft het geslacht geen invloed op de overerving. Het gen hiervoor ligt op chromosoom nr 7. Het gen is dominant, wat betekent dat er slechts één "slecht" gen nodig is om deze vorm van kleurenblindheid te krijgen.
Chromosoom nr 7 is de plaats van het gen voor blauw/gele kleurenblindheid.
Een persoon met één gen voor deze vorm heeft een kans van 50 % om het slechte gen aan zijn/haar kinderen door te geven; een persoon met twee genen voor daltonisme zal de stoornis aan alle kinderen doorgeven. Kinderen die het gen erven zullen ook kleurenblind worden.
Kan kleurenblindheid genezen worden?
Soms wel. Als het daltonisme geen genetische oorzaak heeft maar door een andere ziekte veroorzaakt wordt, verdwijnt de kleurenblindheid in de regel als de ziekte geneest. Maar als de oorzaak genetisch is, is er (voorlopig) niets aan te doen.
Meer op deze links
Extra informatie over Kleurenblindheid (en allerlei andere Oogaandoeningen) kan je vinden bij de Nederlandse Oogvereniging op https://www.oogvereniging.nl.
De website https://www.kleurenblindheid.nl biedt niet alleen vele nuttige info, maar ook online testen voor deze stoornis, en zelfs een webshop.
Voor Mensen die volledig Kleurenblind zijn (Achromatopsie) is er de Nederlandse Achromatopsie Contactgroep Nederland oftewel AchroNED. Allerlei informatie, een beetje Genetica en hulpmiddelen passeren de revue op http://www.achromatopsie.nl.
