Obsessief-compulsieve stoornis

TWEE BELANGRIJKE DISCLAIMERS:

Deze webpagina is alleen bedoeld als kennismaking. Ik ben geen dokter. Als je zelf met ziekte en handicap te maken krijgt, ga dan te rade bij een arts.
Ik doe mijn best om mijn informatie uit betrouwbare bronnen te halen. Niettegenstaande is het altijd mogelijk dat er ergens een fout insluipt. Als je een fout vindt, mag je mij dat steeds laten weten.

De stoornis

De Obsessief-compulsieve stoornis (OCS), vroeger bekend als Dwangneurose, is een stoornis die zich uit in hevige angst voor allerlei (al dan niet realistische) rampen, die door bepaalde handelingen of gedachten voorkomen moeten worden. Deze handelingen nemen uiteindelijk veel tijd (uren) in beslag. Zo'n 2,6 % van de mensen heeft OCS; de verdeling van de stoornis over mannen en vrouwen is ongeveer gelijk.

Waarvan zijn ze zo bang? Welke dwanghandelingen komen eruit voort?

Wat de dwanghandelingen betreft, zijn er drie grote groepen:

De schoonmaakdrang is de meest bekende. Mensen met een schoonmaakdrang geraken in paniek bij de gedachte dat ze vuil zouden worden, en koppelen daar allerlei erge dingen aan vast (bijvoorbeeld een infectie). Ze gaan dan ook alles wassen: hun handen, het meubilair, in extreme gevallen zelfs boeken en voedsel. Heel typisch is de angst voor "besmette" voorwerpen: een handdoek die op de grond valt, meteen de wasmachine ingooien; een boterham die een huisgenoot in de handen gehad heeft niet meer durven opeten, meteen onder de douche gaan zodra men thuiskomt om te voorkomen dat het huis besmet wordt door het vuil van de straat, een stoel waarop een bezoeker gezeten heeft nauwkeurig gaan gladstrijken en afwassen, ... de meeste "schoonmaakpatiënten" zijn dames.
(Opmerking: er bestaat ook een fobie waarbij de patiënt angstig is voor vuil - de bekende "smetvrees", maar dat is niet helemaal hetzelfde: de dwangmatige herhaling is hier minder uitgesproken.)
De controledrang is dan weer eerder een mannenzaak. Wie hier last van heeft, gaat steeds weer dingen controleren: of het licht wel uit is, of de gaskraan wel dicht is, of de auto wel op slot is, of de kraan wel goed genoeg dichtgedraaid is, ... altijd weer opnieuw, soms verschillende keren vlak achter elkaar.
En tenslotte zijn er nog de "magische" rituelen. Deze term gebruik ik eerder uit noodzaak, want de persoon in kwestie gelooft meestal niet in enige magie die er zou achterzitten. Deze rituelen gebeuren schijnbaar zonder enige aanleiding, maar de patiënt kan zich er toch niet tegen verzetten. Voorbeelden: op de weg steeds netjes tussen de lijnen van de stenen lopen, bepaalde liedjes of wijsjes herhalen, tellen tot tien tussen twee handelingen, ... dit gebeurt vooral bij jongere patiënten.

Naast dwanghandelingen zijn er ook nog de dwanggedachten. Wie hieraan lijdt, krijgt dikwijls gedachten van geweldadige en/of seksuele aard, en kan die niet uit het hoofd zetten. In hun gedachten zien ze zichzelf (geliefde) personen uitschelden, pijn doen, of misbruiken. Hierdoor voelen ze zich schuldig en hebben ze angst voor zichzelf. Dikwijls leggen deze mensen zichzelf dan een "straf" op - namelijk nog meer dwanghandelingen (bijvb. x aantal keer een bepaald liedje herhalen, ...) Deze "straf" wordt ook dikwijls gegeven wanneer men tijdens het uitvoeren van een handeling gestoord of afgeleid wordt. Vaak legt men zichzelf dan een "extra boete" op.

Geweldadige of seksuele gedachten... zijn ze dan gevaarlijk?

Voor anderen? Meestal niet. Een heel belangrijk kenmerk van OCS is dat het merendeel van de patiënten perfect doorheeft dat zijn/haar dwanghandelingen niet normaal en tweehonderd percent onnodig zijn (en degenen die het niet beseffen, zijn meestal kinderen die nog niet begrijpen wat er gaande is). Maar ze lijken niet in staat te zijn om zich ertegen te verzetten.
Om een lang verhaal kort te maken: een persoon met OCS die steeds denkt aan het slaan van een geliefde, zal dat vrijwel nooit doen. De OCS tast wel de gedachtengang aan, maar niet de intelligentie!

Maar voor zichzelf kunnen ze soms wel gevaarlijk zijn. Er zijn gevallen van (poging tot) zelfmoord bekend, omdat de patiënt niet meer kon leven met zijn/haar OCS.

De oorzaak, en de fysieke kant van de stoornis

Zo'n stoornis moet wel een geestelijke oorzaak hebben, zul je zeggen. Toch is de belangrijkste oorzaak niet psychologisch, maar wel biologisch: afwijkingen in de hersenen (door een "slechte" chemische huishouding, ontsteking of hersenletsel).

Waarom hebben mensen met OCS het soms moeilijk?

Dat OCS soms tot zelfmoordpogingen leidt, is eigenlijk niet eens zo verwonderlijk. De meeste patiënten beseffen wel dat hun dwanghandelingen/-gedachten niet "normaal" zijn, en soms is juist dát de laatste druppel. Ze gaan uiteindelijk aan hun eigen verstand en intelligentie twijfelen. Iemand met dwangedachten leeft constant in angst voor wat hij/zij zichzelf of anderen zou aandoen. Dikwijls gaan deze mensen proberen om situaties die dwnaghandelingen oproepen, te vermijden. Dit lijkt aanvankelijk te helpen, maar uiteindelijk hebben ze geen leven meer, omdat ze niet meer buiten durven komen. En vooral bij personen met schoonmaakdwang zullen de dwanghandelingen uiteindelijk ook thuis de kop opsteken...

Ook voor de huisgenoten kan de situatie danig uit de hand lopen. Hetzij doordat ze steeds weer opnieuw een dwangmatige controle-patiënt moeten geruststellen, hetzij omdat iemand met een schoonmaakdwang van hen verwacht dat ze de reinigingsrituelen óók gaan uitvoeren.

Hoe kunnen ze geholpen worden?

Bij OCS gebruikt met cognitieve gedragstherapie, waarbij men de mensen geleidelijk aan met hun angsten confronteert, en zo de angst vermindert. Medicatie wordt ook gebruikt. Zo kunnen Antidepressiva een hulp zijn bij de genezing, aangezien deze de chemische stofwisseling in de hersenen weer normaal moeten maken. Men gebruikt soms ook Angstremmers en/of Antipsychotica. Maar met medicatie moet je altijd goed oppassen. Niet iedereen reageert even goed op elke medicatie, en dikwijls zijn er vervelende bijwerkingen.
Gelukkig zijn de vooruitzichten goed: de dwanghandelingen/gedachten verminderen sterk, of verdwijnen zelfs helemaal.

Meer op deze links

Een Vlaamse zelfhulpgroep voor mensen die aan OCS lijden, maar ook voor familie en vrienden? Dat is de VVAD (Vlaamse Vereniging Angst en Dwang), op http://www.vvad.be.
In Nederland is er de Angst, Dwang en Fobie Stichting op http://www.adfstichting.nl, met informatie en hulp bij angst-en dwangstoornissen.
Eveneens in Nederland: het Nederlands Kenniscentrum Angst, Dwang, Trauma en Depressie, kortweg NedKAD. Hun websiite https://nedkad.nl geeft nuttige informatie en online zelftesten.

Terug naar de lijst met Handicaps